Sommige medicijnen werken bij de ene persoon beter dan bij de andere. En ook kunnen er verschillen optreden in de bijwerkingen die mensen ervaren. Genetische factoren spelen daarin een belangrijke rol. DNA-onderzoek kan dan ook helpen bepalen wat de ideale dosering van medicatie is voor individuele patiënten. Samen met het laboratorium Mozand werkt Easly aan een farmacogenetica zelftest, die later dit jaar zal worden geïntroduceerd.
Nadat een medicijn is ingenomen, komen er in het menselijk lichaam verschillende processen op gang. Het medicijn wordt opgenomen in het bloed (absorptie) en over het lichaam verdeeld (distributie). Net als voeding worden medicijnen bovendien verteerd (metabolisme) en aan het eind van de rit afgevoerd uit het lichaam (excretie). Al deze stappen samen worden farmacokinetiek genoemd, en zijn belangrijk voor de werkzaamheid van het medicijn. En in elk van deze stappen spelen enzymen een belangrijke rol.
Medicijnen in actieve en inactieve vorm
Je kunt medicijnen grofweg onderverdelen in 2 groepen:
- Medicijnen die in actieve vorm worden ingenomen → deze medicijnen zullen werken totdat ze zijn afgebroken, ofwel totdat metabolisme heeft plaatsgevonden.
- Medicijnen die in inactieve vorm worden ingenomen → deze medicijnen zullen pas gaan werken op het moment dat ze zijn omgezet in de actieve vorm, ofwel nadat metabolisme heeft plaatsgevonden.
Standaard dosering
Wanneer medicijnen worden voorgeschreven gebeurt dit vaak volgens een standaarddosis. Bij deze dosering wordt rekening gehouden met de algemene farmacokinetiek van het specifieke medicijn. De dosis die wordt voorgeschreven moet namelijk hoog genoeg zijn voor het medicijn om voldoende en lang genoeg te werken. Tegelijkertijd moet de dosis niet te hoog zijn, want dan kunnen er vervelende bijwerkingen ontstaan. De dosis waarin een medicijn wel werkzaam is maar niet toxisch wordt de therapeutische breedte genoemd.
Elk lichaam is anders
In de praktijk is elk lichaam anders. De enzymen die voor medicijn verwerking zorgen, werken namelijk niet bij iedereen even snel/efficiënt, en dus is de standaarddosis niet voor iedereen geschikt. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat een medicijn in inactieve vorm wordt ingenomen en dat de enzymen die het medicijn omzetten naar de actieve vorm sneller werken dan gemiddeld. Er ontstaat dan een situatie waarbij een grotere hoeveelheid actieve vorm van de medicatie aanwezig is dan wordt verwacht. Er kunnen dan meer of heftige bijwerkingen ontstaan. Het omgekeerde kan ook het geval zijn. Als een inactief medicijn minder snel wordt omgezet in zijn actieve vorm wordt de therapeutische breedte niet gehaald, en werkt het medicijn dus niet zoals gewenst.
Genetische factoren
Welke dosering van een medicijn het meest geschikt is, wordt voor een deel bepaald door hoe goed/efficiënt de enzymen het medicijn verwerken. De efficiëntie van deze enzymen wordt weer beïnvloed door genetische factoren (DNA), die van persoon tot persoon kunnen verschillen. De activiteit van de enzymen wordt verdeeld in vier groepen. Dat zijn van minste activiteit tot hoogste activiteit:
- Poor metabolizer (PM)
- Intermediate metabolizer (IM)
- Extensive metabolizer (EM) of normal metabolizer (NM)
- Ultra-rapid metabolizer (UM)
Een nieuwe farmacogenetische zelftest
Easly en het laboratorium Mozand werken op dit moment hard aan de ontwikkeling van een farmacogenetische zelfafnametest, waarmee voor iedereen persoonlijk een medicatie advies gegeven kan worden. De test kan eenvoudig thuis worden afgenomen , door met behulp van een swab wat wangslijm te verzamelen en dit monster naar het laboratorium van Easly te sturen. Met de informatie uit het testresultaat kunnen artsen en apothekers vervolgens in overleg zorgen voor een goed afgestelde persoonlijke dosering van medicatie, in lijn met de adviezen van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP). De test kan een constructieve rol gaan spelen in het effectiever en met minder bijwerkingen inzetten van medicatie.
De nieuwe zelfafnametest is op dit moment in de validatiefase en wordt naar verwachting later dit jaar geïntroduceerd.
Bronnen:
Farmacotherapeutisch Kompas — Farmacokinetiek
- Farma Magazine — Het belang van farmacogenetisch testen sijpelt bij steeds meer huisartsen door
